Etre fasadenn norzh an iliz hag ar parklec’h, e c’halloc’h gwelet ur maen kouez. Hendad ar mekanikoù da gannañ eo, en ur mod…

Anv zo eus un dar vaen e stumm ur bladenn ouzhpenn ur metr a dreuz gant un tevder eus 20 da 30 cm. Un dek santimetr bennak diouzh ar bord e red un andenn pe ur c’han gant 1 cm pe 2 a zonder (hervez ar mein e c’hall bezañ kanioù all oc’h andenniñ), hag a rann an dar e meur a lodenn. Echuiñ a ra ar rouedad-se gant ur flutenn rikamanet mui pe vui. A-wechoù e vez kleuzet un tamm bihan tout al lodenn e-barzh an andenn-dro. E gwirionez n’eo an dar-mañ nemet al lodenn n’eo ket kollidik, ar foñs evit dastum doureier ar c’houez. En andenn-dro e veze lakaet ur bailh-kouez graet diwar ur varrikenn didalet ha ne chome nemet an tuf hag ar c’helc’hioù anezhi.

Ar c’houezioù bras
Gwechall, ouzhpenn ar c’hannañ sizhuniek, e veze graet kouezioù bras, an eil en nevezamzer hag egile en diskar-amzer. Kalz traoù a veze da brientiñ ha goulennet e veze sikour an amezeien.
War an dar e oa ar bailh en e blas, en oaled e-kichen e oa un tan mat evit tommañ an dour. Ul liñsel-gouez a warnise ar bailh penn-da-benn hag ennañ e lakaed e gwiskadoù lerc’h-ouzh-lerc’h an traoù a oa da walc’hiñ. Goude ur gwiskad kentañ gant lien, liñselioù, krezioù… e skuilhed ludu tan, a oa leun a botas hag e lakaed dour tomm warno. Goude-se e lakaed un eil gwiskad lien. Ha kement-se betek ma oa leun ar bailh. Chom a rae da c’holeiñ pep tra gant bordoù al liñsel-gouez ha choukañ kement-se gant ur maen pounner.
An dour tomm skuilhet war-c’horre hag en doa treuzet ar gwiskadoù lien ha ludu a veze adtapet dre flutenn an dar en ur pod bennak. Tremen a rae meur a wech lerc’h-ouzh-lerc’h dre ar bailh. Tamm-ha-tamm e rae an dour hag al ludu o labour. Miret e veze an dour lous, leun a botas, evit ober un temz anvet ar skloag, ha klask a veze warnañ gant al legumajerien. Goude riñsañ pep tra e veze sec’het ha gwennaet al lien hag al liñselioù, astennet dindan an heol war geot plasenn an iliz.

Ober a raed evel-se ivez evit gwennaat an neud lin hag ar c’hanab.

An dar gouez tost d’an iliz eo an hini a oa da gentañ er presbital kozh a oa bet gwerzhet evel mad broadel e-pad an Dispac’h, ha goude-se prenet gant Alexis Olivier Verchin, kabiten kozh gant Surcouf, a zo stag e vaen-kañv ouzh fasadenn su an iliz.
Bez’ ez eus daroù kouez all er gumun : unan en he flas c’hoazh e meilh Dremibrid en ti kouez kouezhet en e boull, e Keralenn hag e Listri Vras, e Pouldahu e meilh Gergesten.

Mammennoù : “Labourerien an douar hag ar mor : Pouldregad-Pouldahu eus ar Renad Kozh da 1940”, embannet gant ar gevredigezh Amzer gwechall, hag André Kervareg.

Meur a boull-kannañ a gonter er gumun : e Kerampab (e traoñ ar c’hoad), Botkarn, Bodonab, Kerlaouered, Kergerc’hent, Moustoulgoad, Kerustum, Kervidinig, ar C’hestell. E Moustoulgoad ez eus ouzhpenn un oglenn da eogiñ ar c’hanab.

Gant ar poulloù-kannañ en ardraoñ ar vourc’h (e traoñ an ti-kêr a vremañ) o doa gallet kalz maouezed eus Pouldregad, dreist-holl an intañvezed hag ar re a oa klañv o gwaz, kaout ul labour paeet. Un obererezh ekonomikel pouezus e oa. Ar c’hannerezed, maouezed eus ar vourc’h, a ganne bep sizhun lien ar familhoù bourc’hizien eus Douarnenez. Goude-se e veze douget al lien e karrigelloù betek ur park dic’hounit anvet park kalet evit lakaat anezho da sec’hañ. Ar c’hannerezed a baee o skodenn, evit kaout an aotre da staliañ o orjalenn er park, dre un nebeud devezhioù labour e ti ar perc’henn. Bep sizhun e veze graet un droiad e kêr gant ul labourer-douar hag e garr (ha diwezhatoc’h gant ur c’hamion) evit degas al lien fresk d’ar familhoù eus Daouarnenez ha kemer ar balodadoù lien da gannañ.
Er bloavezhioù 1960 e oa bet savet ur poull-kannañ all, e beton, gant ur mirlec’h dour a-us dezhañ, a implijer bremañ da zourañ ar bleunioù ; lamet eo bet ar poull-kannañ.

Ouzhpenn ar c’halvarioù a weler er vourc’h hag e chapel Sant Wendal, Pouldregad he deus miret teir eus he c’hroazioù kozh :
– er gornôg da gêriadenn Kerlivid (gant ar bloaz 1583, adsavet e oa bet e 1872)
– tost d’ar C’hrec’h, war bord an hent a gas eus ar vourc’h da Gerampab (koshoc’h moarvat)
– e toull gwenodenn ar C’hoedig (aet e oa he fenn da get ha renevezet eo bet aketus gant an ao. Brun).

Ne chom roud ebet eus ar groaz a vefe bet savet, hervez an hengoun, war-hed 300 metr diouzh Krec’h Waien, el lec’h ma vefe en em ziskouezet ar Werc’hez da Vikael an Noblez.

Skouergornek eo tres ar chapel-mañ. Dediet eo da sant Wendal, anvet ivez Gwenal pe Gwenael. Outi e weler bloazioù niverus hag a verk ar prantadoù sevel. 1591 ha 1592 a verk savidigezh ar murioù kostez, hag en hini a zo en norzh ez eus un nor bet stoufet pa oa bet savet aoter ar Pardonioù e 1881 gant Jean-Marie Abgrall. Un darn eus pignon ar reter a oa bet adkempennet e 1607. Er c’hornôg, war a seblant, ar fasadenn a-bezh a oa bet adsavet hag ar c’hloc’hdiig bihan, savet e 1633, a verk fin al labourioù.

Lidet e vez ar pardon d’an eil Sul a viz Here. Dont a rae ar birc’hirined da bediñ sant Wendal evit pareañ an urloù hag ar remm, ha da evañ dour ar stivell a strink e penn traoñ ar c’hloz. Pedet e veze ar sant gant ar glañvourien pareet a leze o flac’hioù evel gouestloù. En ardraoñ ez eus ur c’halvar eus 1655 deuet eus atalieroù Roland Doré e Landerne.

Div zelwenn maen-raz liesliv eus korn-bro Saintes, eus ar XVvet kantved, zo anvet unan anezho Intron-Varia Remengol. Enskrivet ez int war roll ar monumantoù istorel. Savet e oa bet ar gwerennoù-livet e 1992-1993 gant an atalieroù CH. Robert ha treset gant A. Ronan. An temoù o deus roet lec’h da virvidigezh an arzourien : birvilh an dour, tour Pouldregad, kalvar Lanrieg. Al leurennadur a ziskouez ar bannieloù hag ar gwiskamantoù. Ouzhpennet ez eus bet bigoudenned bihan. Ne blije ket ar folkloraj-se d’ar person, met ne oa ket ali ar feizidi gantañ, setu ma oa bet dalc’het gant an treser. Delwenn ar sant, e stumm ur c’houronker, anvet « sant Wendal bihan », zo dibar ken-ha-ken. Adlakaet a vez an delwenn en he flas orin war ar feunteun pa vez pardonioù.

Hiziv an deiz emañ chapel Sant Wendal war tachenn kumun Douarnenez. Distaget e oa bet diouzh parrez Pouldregad pa oa bet krouet kumun Pouldahu e penn kentañ an XXvet kantved. Goude-se e oa bet staget Pouldahu ouzh Douarnenez, evel Treboul ha Ploare. Kalz a boan o doa bet parrezianed Pouldregad oc’h asantiñ e vefe distaget Sant Wendal diouto. Setu ma oa bet graet un dro-noz, nebeut war-lerc’h ma oa bet distaget ar c’humunioù, evit laerezh banniel Sant Wendal ha kas anezhañ da iliz Pouldregad. Ne oa bet kavet un diskoulm d’an draen-fuilh-se nemet un nebeud bloavezhioù zo gant distro ar banniel d’e chapel orin.